U godini kada se obeležava jubilej od 1700 godina od donošenja Milanskog Edikta i proglašenje hrišćanstva ravnopravnim od strane Svetog Cara Konstantina, vodimo vas u njegov grad, drevni Konstantinopolj, a današnji Istanbul.
Grad izuzetno duge istorije, koji čuva neverovatnu tradiciju i kulturu različitih naroda koji su njime prošli, preko 12 vekova bio je prestonica jedne od najvećih imperija ikada - Vizantije.
Tako i danas, u Istanbulu postoji vrlo bogata pravoslavna baština koja svedoči o ovom izuzetno važnom svetioniku čovečanstva.
Donje fotografije su preuzete iz reportaže „Šta videti u Istanbulu“ koju možete pogledati na linku, a u ovom tekstu nekoliko mesta kojima svakako treba dati prioritet.
Aja Sofija – „Sveta Sofija“
Najznačajnija građevina u Istanbulu, za koju se može reći i da je njegov simboj i koju posete milioni ljudi iz svih delova, jeste Aja Sofina – „Sveta Sofija“. Ova se građevina svrstava i u red svetskih čuda drevnog graditeljstva, remek je delo vizantijske arhitekture, a nekada davno istoričar Prokopije je opisao kao „...prizor izuetne lepote, neodoljiv i jednostavno neverovatan. Sa nebeskih visina gleda na ostatke grada.“ Ovako je opisana u 6. veku, a ima li razlike danas?
Iako je krase 4 minareta sa svih strana, ova prelepa građevina crvene boje nije džamija. Danas je muzej, ali ni pre toga nije bila „samo“ džamija. Njeno ime već govori da njena tradicija nema korene u islamu. „Crkva svete mudrosti“, kako se još zvala, bila je hrišćanska crkva sve do otomanskog osvajanja Konstantinopolja 1435. godine. Koliki je značaj ova velelepna građevina oduvek imala svedoči i činjenica da je prva građevina u koju je pobednik sultan Muhamed II ušao nakon zauzimanja Konstantinopolja bila upravo Aja Sofija. Tada je sultan ovaj simbol hrišćanstva pretvorio u džamiju, a Konstantinopolj postao je Istanbul.
Prva crkva je podignuta na ovom mestu još u vreme Konstantina Velikog i tada se zvala „Megalo ecclesia“ ili „velika crkva“. Kasnije je na istom mestu crkvu izgradio i Teodosije II, ali je ona spaljena u nemirima protiv imperatora Justinijana, koji je rešio da je obnovi, ali na svoj način. Tako je za samo pet godina, od 532-537. godine, sagrađena prelepa građevina koju je opisao istoričar Prokopije. Jedino što nije opisao jeste raskoš unutar crkve: zlatne mozaike na tavanici i zidovima i mermerne stubove i podove. Jer to se i ne bi moglo opisati rečima...
Crkva je pretrpela više oštećenja tokom svoje istorije, što od pravih zemljotresa, što od onih „ljudskih“ koji su je često nemilosrdno pljačkali, a njen konačni zenit kao hrišanska građevina doživela je nakon pada Vizantije, kada je pretvorena u džamiju. Tada su prelepi zlatni mozaici na zidovima prekriveni malterom i crkva je pretrpela ozbiljne izmene kako bi se izbrisali tragovi „nevernika“. Od svih promena koje je tada pretrpela, najznačajnija je svakako bila skidanje krsta sa vrha kupole na čije je mesto simbolično došao polumesec.
Ipak, u 20. veku, sa osnivanjem moderne republike Turske, Kemal Ataturk najpre zatvara džamiju 1932. godine, da bi je 1934. godine proglasio muzejem i otvorio je za javnost. U tom periodu su ponovo i otkriveni prelepi zidni mozaici, pa se ona skoro 15. vekova nakon Justinijana ponovo „pozlatila“.
Najznačajniji mozaici su svakako „Mozaik Bogorodice sa Isusom“ iz 9. veka u kupoli iznad mihrapa, kao i mozaik na istočnom kraju južne galerije iz 12. veka na kome su prikazani Bogorodica sa Isusom i kralj Jovan II Komnen sa kraljicom Irenom. Ipak, najlepši mozaik u ovom svetom hramu je svakako kompozicija u južnom delu gornje galerije koja prikazuje Isusa Hrista sa Bogorodicom i sv. Jovanom Krstiteljem.
Vaseljenska patrijaršija
Osim „Aja Sofije“, koja je najznačajniji spomenik hrišćanstva koji Istanbul čuva, u ovom se gradu nalazi i još jedno izuzetno važno mesto za sve pravoslavce – „Vaseljenska patrijaršija“ – jedna od 14 autokefalnih pravoslavnih crkava. Zovu je još i „Carigradska patrijaršija“. Poznato je već da je od trenutka podele velikog Rimskog carstva i proglašenja Konstantinopolja prestonicom Istočnog, ovaj grad postao izuzetno važan za hrišćanski svet. Jurisdikcija carigradskog patrijajrha je u to vreme bila velika pa je Patrijaršija imala 600 episkopskih tronova. Kada su krtaši osvojili Carigrad u 13. veku, sediše Patrijaršija se seli u Nikeju, ali je najveći uticaj na značaj Patrijaršije ipak imalo osmanlijsko osvajanje grada, kada Patrijaršija gubi značajan deo moći. Ipak, ona nikada nije prestala da ima uticaj i uvek je bila i biće stecište hrišćana. Pod njenom današnjoj jurisdikcijom je i Sveta gora, što govori da ipak ima priličan značaj za pravoslavni svet. Sedište patrijaršije je danas u Crkvi sv. Đorđa, koja je sedište Patrijaršije od 1601. godine. Crkva se nalazi u grčkom kvartu Istanbula Fener i opasana je visokim zidinama. Iako je originalna crkva imala velelepnu kupolu, kao svaka hrišćanska crkva, u rekosntrukciji crkve u 18. i 19. veku ona nije obnovljena pa crkva nije natkrivena „svetim lukom“. Nakon pada Konstantinopolja hrišćanske građevine nisu smele da nadvisuju muslimanske. Unutrašnjost crkve je bogato ukrašena, sa izvanrednim zlatnim ikonostasom koji prikazuje detalje iz Hristovog života i života drugih svetaca i hrišćanskih mučenika. Ipak, najznačajnija relikvija u crkvi je stub crne boje u njenom južnom delu, za koji se veruje da je stub za koji je bio privezan i šiban Isus Hrist pre raspeća na Golgoti. Druga dva dela stuba čuvaju se u Rimu i Jerusalimu, a za ovaj se kaže da ga je u Konstantinopolj donela Konstantinova majka, carica Jelena.
Gvozdena crkva
Još jedna hrišćanska „atrakcija“ Istanbula nalazi se na samoj obali Zlatnog roga i zaista je „čudo“. U pitanju je bugarska „Gvozdena crkva“ – zapravo „Crkva sv. Stefana“ – koja je poznatija pod ovim prvim imenom zbog specifičnog materijala od koga je napravljena. Jasno vam je da je u pitanju gvožđe! I to je cela napravljena od tog materijala pa je zaista jedinstven primer hrišćanske arhitekture u celom svetu. Delovi crkve su izlivani u Beču i Dunavom su dopremani u Carigrad gde je sklapana. Ova je crkva izgrađena u 19. veku nakon konačnog dogovora i odluke da bugarski pravoslavci mogu da imaju svoju crkvu u kojoj će imati i službe na svom jeziku. Jer su do tada išli u grčke pravoslavne crkve u kojima su im službe bile nezaumljive zbog razlike u jeziku. Zbog toga je 01. marta 1870. doneta odluka o uspostavljanju bugarske crkve. Austrijska firma počela je da proizvodi delove objekta u Beču 1893. godine, a crkva je završena 1896. godine.
I za kraj da se prošetamo malo i „podzemljem“... Da, idemo u dubine Istanbula, u „Cisternu Baziliku“, da zlatnim ribicama bacimo novčić za sreću. I vidimo naopkao okrenutu Meduzinu glavu u osnovi stuba, protiv uroka. Ovaj izuzetan spomenik antike i Vizantije se nalazi u blizini Aja Sofije i Hipdoroma i predstavlja podzemnu cisternu, zapravo rezervoar vode, način na koji se ova dragocena tečnost dovodila i čuvala u velikim gradovima u ta davna vremena. Za one, ne daj bože, trenutke opsade grada.
Ova cisterna je jedinstvena po svojoj lepoti i neverovatnim mermernim stubovima, koji su danas osvetljeni pa prizor kada se u nju uđe ostavlja bez daha. Dugačka je 146 m i široka 65 metara i ima ukupno 336 jonskih i korintskih stubova visine oko 8 metara. Izgrađena je u vreme Justinijana I u 6. veku i bila je dosta dugo u upotrebi. A kada u nju uđete, odmah shvatite da je osim upotrebne imala i izuzetnu dekorativnu svrhu.
Autor: Milan Todorović (@Todorovic)
